МОНГОЛ УЛСЫН СТАНДАРТ

Ангиллын код 43.040.01

Стандартчилал, Хэмжилзүйн Үндэсний Зөвлөлийн 2003 оны 12-р сарын 25-ны өдрийн 88 тоот тогтоолоор батлав.

Энэхүү стандарт нь 2004 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрөөс эхлэн хүчинтэй.

Энэ стандартын үзүүлэлт, шаардлагыг заавал мөрдөнө.

5. НЭГ БҮРЧЛЭН ХИЙХ ТЭМДГҮҮД (5.3-5.6, 5.21-5.24, 5.27.а)

5.1. 5.21.б, 5.22.а тэмдгээр хөдөлгөөний зөвхөн нэг чигийг, 5.21.а, 5.22.б тэмдгээр хөдөлгөөний хэд хэдэн чигийг мэдээлэх бөгөөд эдгээр тэмдгүүд дээр чиг бүрт гурваас илүүгүй суурин газар буюу бусад объектын нэрийг заана.

5.2. 5.21.а тэмдэг нь тууш зам дээр байрлах бол ногоон, суурин газрын гаднах бусад зам дээр байрлах бол цэнхэр, суурин газарт байрлах бол цагаан өнгийн дэвсгэртэй байна.

Хэрэв суурин газрын дотор байрлах тэмдэгт зааж буй бүх нэрс нь тууш замаас өөр замаар явж хүрэх бусад суурин газрууд буюу объектууд (тэмдгийг байрлуулах суурин газрын гадна байгаа объект)-ын нэр бол тэмдгийн дэвсгэрийг цэнхэр өнгөөр хийнэ.

Тууш замд байрлуулах тэмдэгт тууш замаас өөр замаар явж хүрэх суурин газар буюу объектын нэрийг цэнхэр дэвсгэртэй оруулга дээр, харин суурин газрын доторхи тууш замын хэсэг дээр байрлуулах тэмдэгт энэ суурин газрын нэрийг цагаан дэвсгэртэй оруулга дээр бичиж тэмдэглэнэ.

Тууш замаас өөр зам дээр байрлуулах тэмдэгт тууш замаар явж хүрэх суурин газар буюу объектын нэрийг ногоон дэвсгэртэй оруулга дээр бичиж тэмдэглэнэ.

Цагаан дэвсгэртэй тэмдэгт тууш замаар явж хүрэх суурин газар буюу объектын нэрийг ногоон дэвсгэртэй оруулга дээр, харин тууш замаас өөр замаар явж хүрэх бусад суурин газар буюу объект (тэмдгийг байрлуулах суурин газрын гадна байгаа объект)-ын нэрийг цэнхэр дэвсгэртэй оруулга дээр бичиж тэмдэглэнэ.

5.21.б тэмдэгт заасан суурин газар буюу объектод тууш замаар явж хүрэх бол тэмдгийн дэвсгэрийг ногоон, тууш замаас өөр замаар явж хүрэх бол тэмдгийн дэвсгэрийг цэнхэр, харин зааж буй объект нь тухайн суурин газрын дотор орших бол тэмдгийн дэвсгэрийг цагаан өнгөөр тус тус хийнэ.

5.3. 5.22.а, 5.22.б тэмдэгт зааж буй суурин газар буюу объектод тууш замаар явж хүрэх бол 5.22.а тэмдгийн дэвсгэр болон 5.22.б тэмдгийн тухайн хэсгийн дэвсгэрийг ногоон, бусад замаар явж хүрэх бол цэнхэр, харин зааж буй объект нь тухайн суурин газрын дотор орших бол цагаан өнгөөр тус тус хийнэ.

5.4. 5.5, 5.6, 5.23-5.26.б тэмдгүүд нь тууш замд байрлах бол ногоон, суурин газрын доторхи болон бусад замд байрлах бол цэнхэр өнгийн дэвсгэртэй байна.

5.5. Нэг бүрчлэн хийх тэмдгүүдийн дүрс болон бичлэгийн бүрдэлтийн хэмжээ нь том үсгийн өндөр (h)-өөс хамаарна. Тэмдгийг хаана байрлуулахаас хамааруулан h-ыг 100, 150, 200, 300, 400, 500 мм гэсэн хэмжээнээс сонгоно.

Нэг бүрчлэн хийх тэмдгийг бүрдүүлэх загварыг C хавсралтаар үзүүлэв.

5.6. Суурин газар болон объектын нэрийг том үсгээр, дагалдах үг (талбай, өргөн чөлөө, гудамж, музей гэх мэт)-ийг жижиг үсгээр бичнэ.

5.3-5.6, 5.21.а-5.24 тэмдгүүдэд бичигдэх том үсгийн өндөр h нь:

уг тэмдэг суурин газрын гаднах замд байрлах бол:

- тууш замд 400 буюу 500 мм;

- дөрөв буюу түүнээс олон эгнээтэй замд (тууш замаас бусад) 300 буюу 400 мм

- хоёр буюу гурван эгнээтэй замд 200 буюу 300 мм;

- нэг эгнээтэй замд 100 буюу 150 мм,

уг тэмдэг суурин газрын доторхи замд байрлах бол:

- хурдны замд 200 буюу 300 мм;

- төв замд 150 буюу 200 мм;

- бусад замд 100 буюу 150 мм

тус тус хэмжээтэй байна.

5.27.а тэмдэгт бичигдэх том үсгийн өндөр h нь:

- суурин газрын гаднах замд байрлах бол 200 мм;

- суурин газрын доторхи замд байрлах бол 100 мм хэмжээтэй байна.

5.7. Тэмдэг дэх бичилтийг тухайн замын хувьд тогтоосон хоёр хэмжээний аль болох том хэмжээтэй үсгээр нь бичнэ. Харин нэг нэрийг хоёр мөрөнд (жич: Нэг нэрийг хоёр хэл дээр бичиж болно) бичсэн буюу нэг мөрөнд 10-аас олон элемент (үүнд: үсэг, тоо, сум, тууш замын буюу нисэх буудлын таних тэмдэг, 5.26.а тэмдгийн дүрс тус бүрийг нэг элемент гэж үзнэ) орсон бол, түүнчлэн хоёрдугаар зэргийн ач холбогдолтой объектын нэрийг бага хэмжээтэй шрифтээр нь бичиж болно.

Тэмдэг дэх бичилтийн урт нь үсэг нэг бүрийн талбайн өргөний хэмжээнээс хамаарах бөгөөд цэнхэр буюу ногоон дэвсгэр дээр бичигдэх үсгийн талбайн өргөн 9-11 дүгээр хүснэгтэд үзүүлсэн хэмжээтэй байна. Харин цагаан буюу шар дэвсгэр дээр бичигдэх үсгийн талбайн өргөний хэмжээ нь 9-11 дүгээр хүснэгтэд үзүүлснээс дараах хэмжээгээр хоёр талаасаа бага байвал зохино. Үүнд:

h=100 мм байх үеийн хэмжээнээс 5 мм

h=150 мм байх үеийн хэмжээнээс 7.5 мм

h=200 мм байх үеийн хэмжээнээс 10 мм

h=300 мм байх үеийн хэмжээнээс 15 мм

h=400 мм байх үеийн хэмжээнээс 20 мм

h=500 мм байх үеийн хэмжээнээс 25 мм-ээр тус тус бага байна.

Түүнчлэн нэг мөрөнд 10-аас олон элемент хийгдэх бол цэнхэр буюу ногоон дэвсгэр дээр бичигдэх үсгийн талбайн өргөний хэмжээг ч мөн дээрх байдлаар багасгаж болно.

9-р хүснэгт

МОНГОЛ ҮСГИЙН ЦАГААН ТОЛГОЙ

ММ

10-р хүснэгт

ЛАТИН ҮСГИЙН ЦАГААН ТОЛГОЙ

ММ

11-р хүснэгт

ТОО болон бичиглэлийн бусад ТЭМДЭГТҮҮД

ММ

5.8. 5.3, 5.4, 5.27.а тэмдгүүд болон мөн цагаан дэвсгэртэй хийгдэх 5.21.а, 5.21.б, 5.22.а, 5.22.б тэмдгүүдийн хүрээний өргөн нь 0.12h, хүрээний дугуйралтын дотоод радиус нь 0.3h, гадна эмжээрийн өргөн нь 0.06h-тай тэнцүү байна. Харин цэнхэр буюу ногоон дэвсгэртэй хийгдэх тэмдгүүдийн дэвсгэрийн булангийн дугуйралтын радиус нь 0.3h, эмжээрийн өргөн нь 0.12h-тай тэнцүү байна.

5.22.б тэмдэгт өөр өөр чигийн бичилтүүдийг хооронд нь заагласан зураасын өргөн 0.1h-тай тэнцүү байна. Харин цагаан ба цэнхэр (эсвэл ногоон) дэвсгэр дээр хийгдсэн бичилтүүдийг хооронд нь зураасаар зааглах шаардлагагүй.

5.9. Хүрээ, бичлэг, тоо (хамгийн ойрхон байрлах үсэг, тоонуудын хувьд), сум, 5.26.а тэмдгийн дүрс, тууш зам буюу нисэх буудлын таних тэмдэг, оруулга зэргүүдийн хажуу хоорондын зай нь 0.3h-аас 1.0h хүртэл байна.

Босоо хоорондын зайнууд нь дараах хэмжээтэй байна. Үүнд:

- хүрээ буюу бичилтүүдийг заагласан зураасаас мөр хооронд (том үсэг хүртэл хэмжинэ) 0.3h-аас 1.0h хүртэл;

- мөрүүд хооронд 0.4h-аас 0.8h хүртэл;

- 5.21, 5.27.а тэмдгүүдийн хувьд оруулга, сум, хүрээний хооронд 0.3h-аас 1.0h хүртэл тус тус байна.

Тэмдгийн оврын хэмжээг түүний бүрдүүлэлт хийгдсэний дараа тодорхойлно.

5.10. 5.21.а тэмдэг дэх оруулгын хэмжээг 5.5-5.7 дугаар зүйлд заасан шаардлагын дагуу тодорхойлно.

Оруулгын хүрээний өргөн нь 0.1h-тай тэнцүү байна.

5.11. Тэмдэг буюу оруулга дээр хэрэглэх 5.26.а тэмдгийн дүрсэн дэх тооны өндөр нь уг тэмдгийн бичлэгт сонгосон h-тай тэнцүү байна. Энэ тохиолдолд 5.26.а тэмдгийн дүрсний хүрээний өргөн нь 0.1h, хүрээний дугуйралтын дотоод радиус нь 0.15h, тэмдгийн дүрсний гадна өндөр нь 1.5h-тай тус тус тэнцүү байна.

5.21.а, 5.21.б тэмдэгт хийгдэх 5.26.а тэмдгийн дүрсийг холбогдох сумны толгойн дэргэд түүнээс 0.3h-аас багагүй зайд байрлуулна.

5.22.а, 5.22.б, 5.23 тэмдгүүдэд 5.26.а тэмдгийн дүрсийг хэрэглэхгүй.

5.12. Тууш зам буюу нисэх буудлын таних тэмдгийн өндөр нь нэг мөртэй бичилтийн хувьд 1.0h-аас 1.5h хүртэл, нэг суурин газар буюу объектын нэрийн хоёр мөртэй бичилтийн хувьд 2.0h-аас 2.5h хүртэл хэмжээтэй байна. Эдгээр таних тэмдгүүдийн дүрс нь 1.25, 5.1 тэмдгүүдийн дүрстэй адил байвал зохино.

5.21.а, 5.21.б, 5.22.а, 5.22.б тэмдгүүдэд тууш зам буюу нисэх буудлын таних тэмдгийг суурин газар буюу объектын нэрийн зүүн гар талд байрлуулна. Харин 5.21.а, 5.21.б тэмдэгт суурин газар буюу объектын нэрийн хамт 5.26.а тэмдгийн дүрсийг хэрэглэсэн бол уг нэрэнд хамааралтай таних тэмдгийг 5.26.а тэмдгийн дүрсийн эсрэг талд нь байрлуулна.

5.13. 5.21.а, 5.21.б, 5.22.а, 5.22.б тэмдгүүдэд спортын объект руу явж хүрэх чигийг заах бол спортын бэлгэдэл тэмдгийг тууш зам, нисэх буудлын таних тэмдэг буюу 5.26.а тэмдгийн дүрсний оронд байрлуулж болно. Бэлгэдэл тэмдгийн өндөр нь h-аас 1.5h хэмжээтэй байна.

5.14. Тэмдгүүд дээрх сумыг 15 дугаар зурагт үзүүлсний дагуу дүрсэлнэ. 

15 дугаар зураг

5.21.б, 5.22.б тэмдгүүд дээрх сумны урт L=2.3h байх бөгөөд дээд ба доод хүрээ (бичилтүүдийг заагласан зураас)-нээс ижил зайд байрлана. Босоо байрлуулах сумны уртыг ишийг нь богиносгох замаар 2.0h хүртэл багасгаж болно.

5.21.а, 5.27.а тэмдгүүд дэх сумны уртыг тэмдгийн иж бүрдүүлэлтэд нийцүүлэн сонгох бөгөөд туслах чигийг заасан сумны өргөний хэмжээг үндсэн чигийг заасан сумныхаас 30%-аар багасгаж болно.

5.21.б тэмдэгт хэд хэдэн (2 буюу 3) суурин газар буюу объектын нэрийг заах бол сумны хэмжээг 15-р зурагт үзүүлсэн харьцааг алдагдуулахгүйгээр ихэсгэж болно.

5.15. 5.22.а тэмдгийн үзүүрийг 16 дугаар зурагт үзүүлснээр хийнэ. Тэмдгийн үзүүрийн доторхи эхлэлээс тоо буюу бичиглэл эсвэл тууш зам буюу нисэх буудлын таних тэмдэг хүртэлх хажуу хоорондын зай нь 0.15h-аас 0.5h байна. 

16 дугаар зураг

5.16. 5.21.а тэмдгийн доод хэсэгт уг тэмдгийг байрлуулсан газраас уулзвар хүртэлх зайг заана. Энэхүү тооны өндөр нь 5.5 дугаар зүйлд заасан h-ийн бага утганд нийцсэн байна.

5.17. 5.21.а, 5.21.б, 5.22.а, 5.22.б, 5.23 тэмдгүүдэд хөдөлгөөний нэг чигт хэд хэдэн суурин газар буюу объектын нэрийг заах бол тэмдэгт ойр орших суурин газар буюу объектын нэрийг дээд талд нь бичнэ.

5.18. 5.23 тэмдэгт уг тэмдгээс тухайн нэр бүхий суурин газар хүртэлх зайг зааж буй тоог бичилтийн баруун гар талд бичих бөгөөд ижил орон (нэгж, аравт, зуутын орон)-ы тоонуудыг нэг нэгнийх нь харалдаа доор байрлуулна.

5.19. 5.21.а, 5.27.а тэмдгүүд дээр хөдөлгөөнд оролцогчдод хөдөлгөөний горим буюу чиглэлийн онцлогийн талаар мэдээлэл өгөх үүднээс бусад тэмдгүүдийн дүрсийг тавьж болно. Энэ тохиолдолд дүрсний оврын хамгийн их хэмжээ нь 3.0h-аас 5.0h байна.

5.20. 5.4, 5.6 тэмдгүүд дэх улаан шугамын өргөн 0.4h-тай тэнцүү байна. Улаан шугамын эхлэл буюу төгсгөлөөс хүрээ хүртэлх хажуу хоорондын зай нь h-тай тэнцүү байна.

5.21. Нэг бүрчлэн хийх тэмдгүүдэд суурин газрын нэрийг бичсэн бол уг нэрийн ард “хот”, “аймаг”, “сум”, “тосгон”, “суурин” гэх мэт үгс бичихгүй.

Харин бусад объектын нэрийг бичих үед уг объектыг тодотгосон туслах үг (“дүүрэг”, “хороолол”, “талбай”, “өргөн чөлөө”, “гудамж”, “зочид буудал”, “дэлгүүр”, “шуудан”, “музей”, “үйлдвэр”, “хөшөө”, “гол”, “мөрөн” гэх мэт)-ийг объектын нэрийн ард (эсвэл доод мөрөнд) жижиг үсгээр бичнэ.

5.22. Гадаадын жуулчдын хөдөлгөөн ихтэй чиглэл бүхий замуудад байрлуулах тэмдгүүд дээр суурин газар буюу объектын нэрийг монгол болон англи хэлээр давхар бичсэн байвал зохино. Түүнчлэн зочид буудал гэх мэт гадаадын жуулчдад үйлчилдэг объектын нэрийг заах бол уг нэрийг дагалдах үгийн хамт мөн англи хэл дээр давхар бичсэн байна.

Ингэхдээ суурин газар буюу объектын оноосон нэрийг монгол үгийн дуудлагын дагуу латин үсгээр галиглах бөгөөд харин объектыг тодотгосон туслах үгийг англи хэл дээр орчуулж (“hotel”, “post office”, “shop” гэх мэт) бичсэн байна.

Монгол үгийн дуудлагыг латин үсгээр галиглахдаа 2.1 дүгээр зүйлд дурдсан стандартыг баримтална.